Öğrenme Kuramcıları 1..Davranışçı Yaklaşım:Pavlov'un Klasik Koşullanma Kuramı...
Pavlov yaptığı çalışmada köpeklerin eti gördüğü zaman ne kadar salya salgıladığını ortaya koymak için bir deney düzeneği hazırlamış ve köpeğin hareket etmesini engelleyen laboratuvar ortamı organize etmiştir. Köpeğe et verildiğinde köpeğin ne kadar salya salgıladığı düzenli olarak not edilmiştir. Köpeğe zil eşliğinde et verilmiştir.köpeğe et veren kişinin köpeğin yanına gelme sesine bile köpeğin tepki vererek salya salgıladığı tespit edilmiştir.bu durumu nötr uyarı olarak tanımlamış ve herhangi bir tepkiye yol açmayan bir uyarıcının organizmanın herhangi bir tepkisine neden olan bir uyarı ile birlikte verilmesi durumunda nötr olan uyarıcıya organizmanın tepki verebileceği ileri sürülmüştür.
burada nötr uyarıcı zil sesi, köpeğin hoşuna giden et koşulsuz doğal uyarıcı, köpeğin salya akıtması koşulsuz doğal tepki olarak nitelendirilmiştir.
Klasik Koşullanma Süreci
Klasik koşullanma sürecinde köpeğin hoşuna giden ve salya tepkisine neden olan doğal uyarıcı olan et, zil sesinden hemen sonra verilerek köpeğin zil sesine şartlanması sağlanılmaktadır. Önce zil sesi, hemen ardından verilen et birkaç kez tekrar edildikten sonra zil sesi tek başına verilse bile salya tepkisi ortaya çıkmaktadır. Zile karşı gösterilen bu tepki doğal bir tepki olmadığından bu tepkiye koşullu ya da şartlı tepki denilmektedir. .
Klasik Koşullanma İlkeleri
* Bitişiklik
* Haber vericilik
* Genelleme
* Ayırt etme
* Sönme
* Kendiliğinden geri gelme
Bitişiklik: Klasik koşullanmada koşullanmanın gerçekleşmesi için nötr uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının birlikte ve ard arda verilmesidir. Klasik koşullanmanın gerçekleşebilmesi için temel ilke nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcıdan hemen önce verilmesidir.
Haber Vericilik: Koşullanmanın gerçekleşmesinde nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcının geleceğini organizmaya bildirmesi gerekmektedir. Buna haber vericilik ilkesi denilmektedir. Pavlov’un deneyinde zil sesi köpeğe etin geleceğini haber vermekte ve köpek salya salgılamaktadır.
Genelleme: Koşullanmanın gerçekleşmesinin ardından koşullu uyarıcıya gösterilen tepkinin tüm benzer uyarıcılara gösterilmesine genelleme denilmektedir. Pavlov deneyinde zil sesine salya tepkisi alındıktan sonra sesin düzeyini değiştirmiş ve sürekli olarak etten önce verdiği zil sesini değiştirmiş farklı zil seslerinde de köpeğin salya salgıladığını gözlemiştir.
Sürekli olarak 75 desibel düzeyinde zil sesinde et verildiğinde köpeğin 50 ve 100 desibellik zil sesine de salya salgılaması genellemedir.
50 Salya
75 Salya (Koşullu Tepki)
100 Salya
Ayırt Etme: Organizmanın koşullanma sürecinde kullanılan koşullu uyarıcıyı diğerlerinden ayırt ederek tepkide bulunma eğilimidir. Organizma koşullu uyarıcıya benzeyen uyarıcılar içerisinde koşullu uyarıcıyı seçerek buna tepkide bulunması ve diğerlerini ayırması durumudur.
Sönme: Koşullu uyarıcı koşulsuz uyarıcının uzun bir süre birlikte verilmesinin ardından, koşullu uyarıcının uzun bir süre boyunca koşulsuz uyarıcı olmadan tek başına verilmesi sonucunda koşullu tepkinin ortadan kalkmasına sönme denilmektedir. Sönmenin gerçekleşmesi durumunda koşullu uyarıcıya koşullu tepki artık gösterilmez. Köpeğin zil sesine salya salgılamaktan vazgeçmesi sönmedir.
Kendiliğinden Geri Gelme: Sönmenin gerçekleşmesinden sonra koşullu uyarıcı ve koşulsuz uyarıcının birkaç kez birlikte verilmesi durumunda koşullu tepkinin tekrar ortaya çıkmasına kendiliğinden geri gelme denir.
Bir örnekle klasik koşullanmayı açıklamaya devam edelim;
Ayı oynatıcıların ayıları tef sesiyle nasıl oynattığını biliyor musunuz?
Ayı oynatıcısı tef çaldığında ses başlangıçta ayı için herhangi bir şey ifade etmez tef sesi ayı için nötr uyarıcıdır. Ayı bir sac üzerine çıkarılıp altı açıldığında ayakları yanmaya başlayacaktır. Bu da ayı için koşulsuz yani doğal bir uyarıcıdır. Bu uyarıcı karşısında ayı ayaklarını kaldırma eğilimi gösterecektir. Bu gösterilen tepki koşulsuzdur. Önce tef sesi verilip hemen ardından ayı kızgın sac ile karşı karşıya kaldığında göstereceği tepki ayaklarının yanmasından dolayı koşulsuz bir tepki olan ayaklarını kaldırma davranışı olacaktır. Tef sesi ve kızgın sac yeterince birlikte verildiğinde artık kızgın sac olmasa bie ayı ayaklarını kaldırma davranışını gösterecektir. Ayının kızgın sac olmadığı halde daha doğrusu ayakları yanmadığı halde ayaklarını kaldırma davranışı koşullu bir tepki bu koşulu tepkiye neden olan tef sesi ise koşullu uyarıcı olacaktır.
Tef sesi (nötr uyarıcı)
Kızgın sac (koşulsuz uyarıcı)
Ayının ayaklarını kaldırması (koşulsuz tepki)
Tef sesi kızgın sac ayının ayaklarını kaldırması
(nötr uy.) (koşulsuz uy) (koşulsuz tepki)
Tef sesi ayının ayaklarını kaldırması
(koşullu uy.) (koşullu tepki)
Bitişiklik: Tef sesi ve kızgın sacın birlikte verilmesi.
Haber vericilik: Tef sesinin kızgın sacın geleceğini bildirmesi.
Genelleme: Tüm tef seslerine (tef sesine benzer diğer vurmalı çalgılar da olabilir) ayının ayak kaldırma davranışını göstermesi.
Ayırt etme: Ayının sadece kızgın sacın verildiği tef sesine ayaklarını kaldırması diğer benzer seslere herhangi bir tepkide bulunmaması.
Sönme: Uzun süre sadece tef sesi verilip kızgın sacın verilmemesi durumunda tef sesine gösterilen ayaklarını kaldıra davranışının ortadan kalkması.
Kendiliğinden geri gelme: Tef sesi ve kızgın sacın sönmenin ardından birkaç kez birlikte verilmesiyle ayının tef sesine ayaklarını kaldırma davranışını yeniden göstermesi.
Yorumlar